EGAYDAAK (Egemenliği Antlaşmalarla Yunanistan’a Devredilmemiş Ada, Adacık ve Kayalıklar) sorunu; çoğunluğu Doğu Ege adaları bölgesinde ve Anadolu sahillerine yakın, 11 küçük ve ıssız adacığın iskana açılacağına ilişkin haberlerin Kasım 1995’den itibaren Yunan basınında yer almasıyla başlamış, Figen Akat isimli Türk ticaret gemisinin Kardak Adaları’nda 25 Aralık 1995’de karaya oturmasıyla gün yüzüne çıkmıştır (1).
Türkiye’nin, Ege’deki toplam karasuyunun Ege Denizi’nin %7,55’ine; sadece EGAYDAAK karasuyunun ise %5.5’ine karşılık geldiği, EGAYDAAK karasularının neredeyse Trakya bölgemizin yüzölçümünün yarısı kadar bir alan oluşturduğu dikakte alındığında durum daha iyi anlaşılacaktır. EGAYDAAK zengin enerji kaynaklarına sahip olduğu ifade edilen Ege Denizi’nde deniz yetki alanlarının belirlenmesinde temel faktördür. Dolayısıyla çoğu oldukça büyük birer ada olan bu coğrafi formasyonları basit bir kayalık sorunu olarak görmek mümkün değildir (2).
Türkiye, Lozan Barış Antlaşması ile devrettiği ada ve adacıklar dışında Ege Denizi’nin muhtelif bölgelerinde Osmanlı İmparatorluğu’ndan kendisine intikal eden Kardak dahil 150 kadar ada, adacık ve kayalık üzerindeki hakimiyetini sürdürdüğünü beyan etmektedir (3).
EGAYDAAK’lara yönelik dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Türkiye’nin Osmanlı İmparatorluğu’nun halefi olması nedeniyle Ege Denizi’nde bulunan 937 ada, adacık ve kayalıkların Türkiye’ye ait olduğunu söylemişti. Dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya da Temmuz 1936’da 800 civarındaki ada, adacık ve kayalıklara bayrak dikerek, çinko lehvalar ve seyyar fener yerleştirerek, EGAYDAAK’larda Türkiye’nin egemenliğini devam ettirdiğini uyguladı.
EGAYDAAK Kapsamında Bulunan Bazı Ada, Adacık ve Kayalıkların Askerileştirilmesi ve Silahlandırılması
EGAYDAAK Kapsamındaki Sakarcılar Adası
Sakarcılar Adası (Yali), Yunanistan’ın işgali altında bulunan adalardan sadece bir tanesi. Sakarcılar Adası, Lozan Antlaşması ile İtalya’ya verilmediği gibi 1947 Paris Antlaşması ile de Yunanistan’a devredilmemiştir. Sakarcılar Adası, On İki Ada’nın içerisinde yer alıyor ve aynı zamanda kendisi bir volkanik adadır. Ada, jeolojik özelliğinden dolayı bünyesinde zengin maden yataklarını barındırmakta.
Yunanistan, hakları hukuksal boyutta tamamen Türkiye’ye ait olan Sakarcılar Adası’nda Perlit ve Ponza olarak adlandırılan volkanik kayaç madenlerini çıkartıp haksız bir ekonomik kazanç elde etmeye devam ediyor. Perlit ve Ponza madenleri, ada’daki iş makineleri ile kazılıyor daha sonra taşıyıcı bantlar aracılığıyla iskeleye getiriliyor.
Buradan gemilere yüklenen madenler Yunanistan’a taşınarak oradan da satışa sunuluyor. Madenler, inşaat sektöründen tarıma kadar birçok alanda kullanılmakta. Yunanistan, uzun yıllardır çıkardığı madenler üzerinden haksız gelirler elde ederken bir kez daha uluslararası topluma hukuk tanımaz ‘’korsan’’ yüzünü göstermektedir.
Egemenliği Tartışmalı Adalar: Kara Ada ve Fener Adası
Kara Ada ve Fener Adası’nın hukuki statüsünü ve antlaşmalardaki egemenlik şartını, aşağıdaki linke tıklayarak okuyabilir, inceleyebilirsiniz.
EGAYDAAK’ın Hukuki Pozisyonu (4)
Lozan Antlaşması’nın 6, 12, 15 ve 16’ıncı maddeleri ile Paris Antlaşması’nın 14’üncü maddesi çerçevesinde, Türkiye’nin EGAYDAAK hakkında görüşlerinin hukuki esaslarını 3 noktada toplamak mümkündür.
- Lozan Barış Antlaşması öncesinde Osmanlı egemenliğinde bulunan ve Lozan’da egemenlik devrine konu olmayan ada, adacık ve kayalıklar orijinal sahibi olan Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti egemenliğine intikal etmiştir.
- Lozan Barış Antlaşması Anadolu kıyılarının 3 mili içindeki adalar üzerindeki Türk hakimiyetini teyit etmekte, 3 milin dışındaki ada, adacık ve kayalıklar üzerinde Osmanlı’dan intikal eden hakimiyet haklarını sona erdirmemektedir.
- Lozan gereğince ismen sayılarak devredilen adalar ile bunlara bağlı ada, adacık ve kayalıklar dışında kalan tüm coğrafi formasyonlar yine Türkiye Cumhuriyeti’ne intikal etmiştir.
Türkiye’nin Egemenliği Devam Eden Ada, Adacık ve Kayalıklar (5)
Lozan Antlaşması’nın 12’in ci maddesi gereğince Yunanistan devredilen adaların dışında kalan Zürafa, Koyun Adaları, Hurşit ve Girit civarında bulunan Bergitsi, Sıgri, Tokmakia, Kasonisi gibi ada ve adacıklar üzerinde Türkiye’nin egemenliği hukuken devam etmektedir.
Aynı madde uyarınca Lozan Antlaşması’nın aksine bir hüküm bulunmadıkça 13 Şubat 1914’te Yunan işgali altında bulunmuş olsa dahi, Anadolu’nun 3 mili içinde bulunan bütün ada, adacık ve kayalıklar, Türkiye’nin egemenliği altındadır. Antlaşmada yer alan 3 milli mesafe, dönemin karasuyu mesafesi olduğuna göre, bugün de aksine bir hüküm bulunmadıkça 6 mil olan karasuyu dahilinde bulunan ada, adacık ve kayaklıklar da Türkiye’nin egemenliğindedir.
Menteşe Adaları bölgesinde bulunup da antlaşmada ismen zikredilmeyen adalar ile ismi zikredilen 14 adaya bitişik olmayan ada, adacık ve kayalıklar, başka deyişle 28 Aralık 1932 zabıtnamesinin statüsüne bağlı olan adalar veya statüleri Kardak Adaları ile aynı olan Keçi, Bulamaç, Kalolimnos, Sakarcılar, Çerte, Nergiscik, İstanbulya güneyindeki 12 ada, adacık, ve kayalık ve Girit’in kuzeydoğusundaki 13 ada, adacık ve kayalıklar üzerinde Türkiye’nin egemenliği devam etmektedir.
Sonuç Olarak;
Yaptığımız çalışmalar neticesinde, EGAYDAAK kapsamında yer alan bazı ada, adacık ve kayalıklar askerileştirilmiş, silahlandırılmış ve yerleşime açılmıştır. Yunanistan bir taraftan gayri askeri statüsü bulunan adaları askerileştirirken, diğer taraftan da EGAYDAAK’ları askerileştirmiş ve silahlandırmıştır.
Lozan ve Paris antlaşmalarında egemenlik devrine konu olmayan EGAYDAAK’lar, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye’ye intikal eden ada, adacık ve kayalıklardır. Yani, EGAYDAAK’larda hukuken Türkiye’nin egemenliği devam etmektedir.
Türkiye; EGAYDAAK konusunda yakın dönemde harekete geçmeli, antlaşmalara dayanarak hukuki haklarını göz ardı etmemelidir. Yunanistan’ın, korsan deniz politikalarına karşı hukuki adımlar atılmalıdır.
Caner ÇİFTÇİ & Batuhan ERKOCAOĞLU
Yararlanılan Kaynaklar
- Cihat Yaycı,Yunanistan Talepleri/s.55
- Cihat Yaycı,Yunanistan Talepleri/s.67
- Cihat Yaycı,Yunanistan Talepleri/s.13
- Cihat Yaycı,Yunanistan Talepleri/s.62,63
- Necdet Hayta,Ege Adaları Sorunu/s.341