300 yıldan fazla Osmanlı Devletinin hakimiyetnin ardından 1923 Lozan Antlaşmasıyla İngiltere’nin ilhakına bırakılan Kıbrıs, 1925’te Büyük Britanya İmparatorluğuna bağlanarak sömürge statüsüne girdi. Rumlar içinde Yunanistan’a katılma fikri devamlı empoze edilerek, Kıbrıs’ta nufüslarını arttırma ve Türkler’i adadan çıkarma pozisyonuna girdiler. Kıbrıs Barış Harekatı ile Kıbrıslı Türkler’in can güvenlikleri sağlanmış, Rumlar’ın Enosis hayali Akdeniz’in karanlık sularına gömülmüştür.
1955 Rum-Yunan terör olayları üzerine, İngiltere Türkiye’yi toplantıya çağırdı. Bu çağrı Yunanistan tarafından, Türklerin hakkının resmen tanınıp, meşrulaşması olarak kabul edildi. Yunanistan ikinci defa BM’ye gitti. 16 Ağustos 1960’ta ortaklık temeli üzerine kurulan bağımsız ve iki milletli ”Kıbrıs Cumhuriyeti” ilan edildi. Ada’ya 650 Türk Askeri konuşlandı. Kıbrıs’ın güvenliği için İngiltere-Türkiye-Yunanistan, Garanti Antlaşması imzaladılar.
Kıbrıs Cumhuriyetinde Türkleri’ne eşit haklar tanınıp, Cumhurbaşkanı Rumlar’dan, yardımcısı da Türkler’den seçilecekti. Rumlar, Enosis hedefine ulaşmak için 21 Aralık 1963’te Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nı tanımayarak, 22 Aralık’ta Türkler’e karşı saldırı ve katliamlara başladılar. 15 Temmuz 1974’te Ulusal Muhafız Örgütü, Makarios’u devirip Kıbrıs Helen Cumhuriyeti’ni ilan etti. Enosisci iktidar, Rum Milli Muhafız Kuvvetlerini destekleyerek, Boğaziçi ve Geçitkale’deki Türk nüfusunun bulunduğu yerlere saldırdı.
Türk çıkarma birliklerinin ve donanmasının İskenderun ve Mersin’de toplanması, Türk jetlerinin Kıbrıs semalarında alçak uçuşu, Grivas’ın ve 12.000 kişilik Yunan ordusunun adadan çekilmesine sebep oldu. ABD’nin araya girmesiyle beraberinde, Türkiye çıkartma yapmaktan vazgeçirildi.
Ardından Yunanistan ve Kıbrıs Rumları, Enosis hedefi doğrultusunda ada da bulunan Türkler’e karşı yeniden harekete geçtiler. Bunun üzerine Türkiye, garantör devlet sıfatıyla 20 Temmuz 1974’te birinci, 14-16 Ağustos 1974’te de ikinci barış harekatını gerçekleştirdi.
Harekat Öncesi Kıbrıs’ta Askeri Durum
Türk Silahlı Kuvvetleri:
Kıbrıs Barış Harekatı’na 6 nci Kolordu Komutanlığı emrinde; 28’inci Motorlu Piyade Tümeni, 39’uncu Piyade Tümeni, Hava İndirme ve Komando Tugayları, Gösteri ve Tatbikat Alayı, Amfibi Deniz Piyade Alayı, Jandarma Komando Taburları, Deniz ve Hava Kuvvetleri birlikleri, Bayraktarlık emrindeki Mücahit Birlikleri, 650 kişilik Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı ile idari ve lojistik destek birlikleri katılmıştır.
Rum Kuvvetleri:
Kıbrıs Rum Kuvvetleri; Rum Milli Muhafız(RMM) ordusu, Rum Polis teşkilatı ve Yunan Alayı’ndan ibarettir. Ayrıca, seferde teşkil edilen Home Guard (HG) taburları ile RMM ordusu takviye edilecektir. Rum ordusu, Yunanlı subaylar tarafından eğitilmekte ve yönetilmektedir. Seferde Rum ordusunun mevcudu 40.000’ne çıkabilmektedir. Bu birliklerin yanı sıra, Makarios’a bağlı 4.000 kişilik “Epikourik” (Taktik Yardım İhtiyat) kuvveti mevcuttu.
Birinci Harekat: 20 Temmuz 1974
6.Kolordu Komutanlığı emrinde 29. Motorlu Piyade Tümeni,39. Piyade Tümeni, Hava İndirme ve Komando Tugayları,Gösteri Tatbikat Alayı, Amfibi Deniz Piyade Alayı, Jandarma Komando Taburları, Bayraktarlık emrindeki Mücahit Birlikleri, 650 kişilik Kıbrıs Türk Alayı ile idari ve lojistek destek birlikleri katıldı. Harekat 3 safhada gerçekleştirildi.
Birinci safhada hava ve kıyı başının tesislerinin elde bulundurulması, ikinci safhada, çıkan ve indirilen birliklerin birleşmesi, üçüncü safhada da harekat alanının ggenişletilmesi sağlandı.
20 Temmuz 1974 sabahı Türk jetleri bombardımana başladı. Saat 06.15’ten iitibaren, Hava İndirme ve Komando Tugayları, Gönyeli ve Kırnbı bölgesine indirildiler. Mersin’den Ertuğrul gemisi ve 33 çıkarma gemisi ile donanmanın koruması altında hareket eden Çakmak Özel Kuvveti de komando birlikleriyle eş zamanlı olarak Pladini ( Karaoğlanoğlu) plajına, uçaklar ve deniz topçusunun desteğinde çıktı.
SAT komandoları, plajın çıkarmaya müsait olduğunu bildirdi. Plaja ilk çıkan Amfibi Deniz Piyade Alayı hızla, Girne-Kavala-Geçitköy ana yoluna ulaştı. Çakmak Özel Kuvveti’nin diğer unsurları da saat 12.00’da plaja çıkarak, kıyı başını genişletmeye başladı.
20 Temmuz’da büyük baskınla karşılaşan Rumlar, gece Türk Birlikleri’ne karşı harekata başladılar. 20 Temmuz gecesi, Türk ve Rum kuvvetleri arasında çetin çatışmalar yaşandı. Birliklerimiz 21 Temmuz’dan itibaren, Rum Kuvvetleri’ne karşı tamamen üstünlük sağladı. 22 Temmuz’da da çıkarma yapan birliklerimiz, Rum hedeflerini tek tek ele geçirdi. Girne-Lefkoşa hattı, birliklerimizin kontrolüne girdi. Türkiye, BMGK’nın aldığı ateşkes kararını, 22 Temmuz saat 17.00’da kabul etti.
23 Temmuz’da 29 araçlık Rum konvoyu pusuya düşürülerek imha edildi. Bunun üzerine Yunanistan’da darbeci hükümet, Kıbrıs’ta da Cumhurbaşkanı Nikos Sampson istifa etti. BM kararı ile 3 garantör devlet, 25 Temmuz’da Cenevre’de görüşmelere başladı. 8 Ağustos Cenevre’de toplanan 3 garantör devlet, Cenevre Deklarasyonu ile Kıbrıs’ta ayrı iki otonom yönetimin mevcut olduğunu kabul etti.
Otonom, Türk ve Rum toplumlarının federal bir devlet çatısı altında ortak bir yönetim kurmalarını beyan etti. Ateşkes ilanından sonra, 40.000 Türk Askeri ilerleyişini durdurdu. Ardından Rumlar, Türk köylerini basmaya ve katliamlara başladılar.
İkinci Harekat: 14 Ağustos 1974
İkinci Cenevre Konferası’nda Yunan ve Rum tarafının uzlaşmaz ve saldırgan tavrı üzerine, TSK İkinici Barış Harekatı’na başladı. 14 Ağustos saat 06.30’dan itibaren birliklerimiz, İngiliz Tepe ve Kara Tepe’yi, ardından Mia Milia’ya girdiler. Değirmenlik,Timbu havalanı ele geçirildi. 14 Ağustos’ta Rumlar geri çekilirken Taşkent,Terazi,Atlılar,Muratağa ve Sandallar köylerinde katliam gerçekleştirdiler.
Birliklerimiz 14 Ağustos akşamı, Paşaköy ve Serdarlı’ya girerek duruma hakim oldular. 15 ve 16 Ağustos’ta da Magosa,Lefkoşa ve Lefke hattının kuzeyindeki bölgeye giren birliklerimiz, Ada’nın yüzde 37’sini kontrol altına alarak İkinci Harekatı da sonlandırmış oldular.
Sonuç Olarak;
İki harekatta da toplam; 415’i Kara, 65’i Deniz, 5’i Hava ve 13’ü Jandarma olmak üzere 498 Türk askeri şehit olmuş, 1200’de yaralanmıştır. 70 Kıbrıslı Mücahit ve 270 Kıbrıs Türk’ü şehit olmuş, 1000 Kıbrıslı Türk de yaralanmıştır. BM Barış Gücü askerleri de kayıp verdi. 3 Avusturyalı asker ölmüş,24 Avusturyalı, 17 Finlandiyalı, 4 İngiliz ve 3 Kanadalı asker de yaralanmıştır.
Yıllardan beri devam eden görüşmelerden bir somut sonuç alınamayınca, Kıbrıs’lı Türkler 13 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni, 15 Kasımn 1983’te de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni kurdular. Atina Yüksek Mahkemesi 21 Mart 1979 tarihinde aldığı kararla Türkiye müdahalesinin, Garanti Antlaşması’nın 4. maddesine göre yasal olduğunu kabul etmiştir. Avrupa Konseyi de 29 Temmuz 1974 tarihinde almış olduğu 873 sayılı karar ile Türk müdahalesinin yerinde olduğunu kabul etmiştir.
Yararlanılan Kaynaklar
- http://muharipgaziler.org.tr/kibris-baris-harekati/
