Kapalı Maraş, BM tarafından denetlenen ve Kıbrıs adasını ikiye ayıran “Yeşil Hat” tampon bölgesindedir. ‘Hayalet Şehir’ olarak da bilinen Kapalı Maraş, BMKG’nın aldığı karar uyarınca hem yerleşime, hem de iskâna kapatılmıştı. Şimdi, kapalı bölgede sadece Türk Birliği ve BM askerleri bulunuyor.
Gazimağusa şehrinde bulunan Maraş; bir zamanlar turizm kenti, ada da en iyi plajları bulunduran ve Hollywood yıldızlarının da gözdesi 7 yıldızlı otellerin bulunduğu bir yerleşim alanıydı.
Osmanlı döneminde fethedilmek istenen Kıbrıs’ı fethetmek, dönemin padişahının talimatına istinaden Maraş Beylerbeyi Kara Mustafa Paşa’ya nasip olduğu için, padişah fermanı ile askerin fetih sonrası ilk konuşlandığı yere ‘Maraş’ adı verildi.
Maraş Yerleşime Neden Kapatıldı ?
Maraş, 13 Ağustos 1974 yılında İkinci Kıbrıs Harekâtı sırasında Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından ele geçirildi. Annan Planı’na göre Maraş’ın, Rumların denetimine bırakılması planlanıyordu. Fakat yapılan referandumda, Annan planını Türkler kabul etmesine rağmen, Rumlar reddetti.
İkinci Kıbrıs Barış Harekatı sırasında Maraş, pazarlık masasında elimizi güçlendiren bir koz olarak alındı diyebiliriz. Doruk Antlaşmaları’nda, Maraş’la ilgili madde de yer alıyor. Madde de, Maraş ile ilgili Rumların ve Türklerin mutabık bir anlaşmaya varması durumunda, Maraş açılacaktı. Ancak devam eden görüşmelerde Maraş konusunda bir anlaşma sağlanamadı.
1983’e kadar devam eden görüşmeler, KKTC’nin ilan edilmesiyle beraberinde yeni bir statü kazandı. BMGK, Maraş ile ilgili çıkarmış olduğu kararla önce KKTC’nin ilanını geçersiz saydı. Ardından 6 ay sonra Maraş bölgesine, Doğu Akdeniz Üniversitesi öğrencilerini yerleştirmeyi planlıyordu. Fakat BMGK, yeni bir kararla bölgeyi tamamen yerleşim alanına kapattı.
TSK mensupları, orduevi yanında bulunan kız öğrenci yurdunda kalan öğrenciler ve kayıtlı taksiler haricinde hiçbir şekilde sivil araç ve insan bölgeye alınmıyor.
Maraş’ta 1974’ten önce, 10 bin yataklı 45 otel ve 60 apartman tipi otel bulunuyordu. Rum turizminin yüzde 58’i bu bölgedeydi. 3 bin ticari birim, 99 eğlence merkezi, 143 Yönetim ofisi, 4 bin 649 özel ev, 21 banka, 24 tiyatro ve sinema, 380 bitirilmemiş inşaat, İngilizce, Yunanca ve Türkçe 8 bin 500 kitabın olduğu bir kütüphane bulunuyordu.
Ayrıca Maraşta, 3’ü Barclays Bank şubesi olmak üzere toplam 17 banka bulunuyor. Banka bodrumlarında altının yanı sıra para da var. Mühürlü olan bu bankalar, her Cuma 3 kişilik bir ekip tarafından ziyaret edilip mühürleri kontrol ediliyor.
Hristofyas Paketi
Dönemin GKRY Lideri Dimitris Hristofyas, 2010 yılında Maraş’ın Rumlara iade edilmesi konusunda öneri paketi hazırladı. Hristofyas, Türkiye’den Maraş’ın Rumlara verilmesini isteyerek, Gazimağusa Limanının da AB gözetiminde açılmasını istedi. Hristofyas, Maraş’ın iadesinin, Kıbrıs sorununun çözümünde etkili olacağını ifade etmişti.
KKTC Hükümeti’nin Maraş Açıklaması
KKTC hükümeti, 45 yıldır yerleşime kapalı durumda olan Maraş’ı, somut adımlarla açacağını duyurdu.
KKTC Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Kudret Özersay, Maraş konusunda somut bir adım atılmasının zamanının geldiğini belirterek, bu çerçevede uzman bir ekip oluşturarak bu alan içerisinde bilimsel bir envanter çalışması yapılması için harekete geçme kararı aldıklarını bildirdi.
Kudret Özersay, “Uluslararası alanda faaliyet gösteren isimlerden de yararlanılarak oluşturulacak ekip, kapalı Maraş’ta yer alan tapu kayıtları, taşınır ve taşınmaz mülklerin durumu, Vakıf mallarının saptanması, altyapının durumu, çevre açısından risk taşıyan unsurlar gibi hususları içerecek kapsamlı bir envanter çalışması yapmakla ve bunu Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığına raporlamakla görevlendirilecek.” dedi.
Envanter çalışması sonucunda yapılacak raporlama sonrasında ortaya çıkacak verilere dayalı bundan böyle atılacak adımların da daha sağlıklı şekilde değerlendirilebileceğini dile getiren Özersay, “Hükümet olarak envanter çalışması ertesinde atacağımız bir sonraki adımda kapalı Maraş’ın eski sakinlerinin ve Vakıflar İdaresinin mülkiyete dair hak ve menfaatlerine halel gelmeyecek şekilde hareket edeceğiz.” ifadelerini kullandı.
Kapalı Maraş’ın Belgeli Tapuları
İngiltere tarafından Kıbrıs’ta, 1922 yılında tapu kayıtlarında 3 adet örnek tapu kaydı verilmiştir. Tapu kayıtlarında kırmızı içine alınmış kısımda arazilerin hangi vakfa ait olduğu belirtilmektedir.
2303 Nolu Tapu Kaydı
2303 Nolu Tapu Kaydı
175 Nolu Tapu Kaydı
APPENDİX U
Aşağıdaki belgeler İngiltere tarafından, Kıbrıs Türk Cemaat Meclisi’ne yapılan toplam 1,500,000 İngiliz Sterlini yardım yapıldığını gösteriyor. Belge, Temmuz 1960’ta İngiliz Sömürgeler Bakanlığı ile Dışişleri ve Savunma Bakanlığı adına ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’ makamlarına tevdi edilen ‘Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’, anlaşmalar ve eklerine ilişkin belgeler arasında bulunmaktadır.
Belgelerdeki yazışmalarda “APPENDİX U” yani, “EK U” olarak yer almıştır. Ayrıca belge, GKRY tarafından Devlet Matbaası’nda basılarak resmi belge olarak yayınlamıştır.
Appendix U’daki Rum Kilisesi, Rum Yönetimi ve propagandistleri tarafından istismar edilmesine çalışılan bu belgenin Maraş’ın Vakıf Mülkü olduğu gerçeğini hiçbir şekilde etkilemiyor. 1960’lı yıllarda Vakıflar İdaresi tarafından açılan/kazanılan benzer başka Vakıflara ilişkin davalarla belgelemiş olduğu gibi, mülkiyet konusunda hiçbir değişikliğe yol açmadığı ve açamayacağı belirtilmiştir.
Maraş’la İlgili Davalar
23.07.2010: Rum (K.V Mediterranean Tours Ltd.), Maraş’la ilgili taşınmaz için Taşınmaz Mal Komisyonu’nda dava açtı. (167/2010) Kıbrıs Vakıflar İdaresi, Maraş’taki davayı kazandı.
23.11.2012: TMK, Kıbrıs Vakıflar İdaresi ve Din İşleri Dairesi’ni ilgili şahıs olarak başvuruya kattı. Davacı Rum itiraz etti.
29.11.2016: Kıbrıs Vakıflar İdaresi, TMK’da Maraş’la ilgili görüşülecek davaya, İstinaf Mahkemesinin kararıyla, müdahil oldu.
KKTC Vakıflar İdaresi eski Başkanı Taner Derviş’in Açıklamaları
Şubat 2015’te KKTC Vakıflar İdaresi eski Başkanı Taner Derviş, Rumların Avrupa Birliği ve Kıbrıs müzakerelerinde sürekli olarak koz olarak kullandığı Kapalı Maraş bölgesindeki tüm toprakların Osmanlı’dan kalan vakıf mülkleri olduğunu söylemişti.
Derviş, vakıf mülkleri ile ilgili İngilizlerin o dönemde apar topar bir emlak yasası çıkartığını belirterek, “Ey ahali belgelerinizle birlikte gelip malınızı kaydedin, şeklinde herkese çağrı yapıldı. Bu çağrı neticesinde vakıflara ait mülklerin tescili bilinçli bir şekilde yaptırılmadı. Tapu dairesindeki Rum memurlar vakıf mülklerini tapu dairesinde tescil edilmesini engellediler. Daha sonra orada bulunan kiracı ya da bu mülk benim diyen Rumların üzerine yapıldı.” dedi.
Derviş, “Maraş da sahipsiz bırakıldıktan sonra bu mülkler Rum şahıslar adına kaydedildi. Bu mülk benimdir dediler. Onlar da kabul ettiler. Çıkartılan mülkiyet yasalarında da şöyle deniliyor: Eğer bir mülk sahipsiz bırakılır ise aradan belirli bir süre geçerse o mülk onu işgal edene ve ya ilk isteyene verilecektir. Mal sahibi gitmediği takdirde orada kiracı olan işgalci olana bu mülkü verme hakkı da bu mülkiyet yasaları ile yapıldı. vakıf malları bu şekilde elden çıkarıldı.” dedi.
Maraş’taki vakıf mülklerini elindeki belgelere dayanarak konuşan Derviş: “Bir kere durum şu: Kapalı Maraş’ın tümü 4 bin 868 dönüm olup tümü de Abdullah Paşa, Lala Mustafa Paşa ve Bilalağa vakıflarına aittir. Peşi elimizde ne kaldı. Bizim elimizde 1974 kayıtlarına göre sadece bir buçuk dönüm kalmıştır. Yüzde 99,9’u işgal edilmiştir. Yüzde 72’sini Kıbrıslı Rum şahıslar almıştır.
Diğerlerini Lordos gibi turizm şirketleri, Rumlara ait şirketler, merkezi hükümet, Rum okul komisyonlar, Rum Ortodoks Kilisesi gibi tüzel ve ya gerçek kişiler tarafından işgal edilmiştir. Aslında Maraş şu anda 1913 yılından itibaren Rumların işgali altındadır.” dedi.
Kapalı Maraş’ta Envanter Çalışması (25 Temmuz 2019)
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Temmuz ayında kapalı Maraş’ın açılması yönündeki çalışmaları hızlandırdı. Envanter çalışması için hazırlık yapan ekip, bölgeye gitti. KKTC Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Kudret Özersay, kapalı Maraş’ta yapılan envanter çalışmasına katıldı. Kudret Özersay: “Kapalı Maraş’taki statükoyu değiştirmekte kararlıyız.” açıklamasında bulundu.
KKTC Başbakanı Ersin Tatar: “Envanter çalışmasından sonra diğer adımlar da atılacaktır. Her ne kadar da tarih veremesem de niyetimiz Türk idaresinde oranın yerleşime açılmasıdır.” açıklamasında bulundu.
KKTC yetkililerin Maraş’ta envanter çalışması yapmasına yönelik Yunan/Rum basınından tepkiler geldi;
-
Politis: “Kıbrıslı Türkler Maraş’a Girdi”
-
Alithia: “Sayım Grubu Dün Maraş’a Girdi”
-
Haravgi: “Özersay, ‘Hükümet Maraş’ın Açılması İçin Hazır’ Diyor”
-
Fileleftheros: “Maraş’ta Sayım”
Sonuç Olarak;
KKTC Mağusa Kaza Mahkemesi’nin yıllar önce verdiği kararda, ”Kapalı Maraş’ta bulunan taşınmazlar genelde Abdullah Paşa Vakfı’na aittir.” ifadesi belirtilmektedir. Bu durumda, Mağusa Kaza Mahkemesi’nin bölgeye ilişkin kararı bugün de geçerlidir. Maraş, KKTC’nin toprağıdır.
KKTC Anayasası’nda belirtildiği üzere, ”KKTC’nin herhangi bir mahkemesinin verdiği bir emir veya hüküm, KKTC’de bulunan tüm gerçek veya tüzel kişileri bağlar. Kısacası mahkeme kararı yok sayılamaz.”
Halihazırda Doğu Akdeniz’de, GKRY’nin tek taraflı attığı adımlara karşı Maraş’ın KKTC tarafından açılması stratejik bir başarı olacaktır. Kentin açılma kararı ile ABD ve İngiltere tarafından KKTC’ye diplomatik baskılar artacaktır. GKRY’nin yanında ABD, AB ve BMGK’nın da olduğu unutulmamalı, bu süreçte diplomasi doğru kullanılarak siyasi manevralar yapılmalıdır. Doğu Akdeniz’de attığımız adımlar kararlılıkla yürütülmelidir.
Maraş’ın yeniden yerleşime açılması Rumlara göre ‘işgalin yayılımı’dır. Rum Yönetimi, istekleri kabul edilmediği durumda BMGK’ya giderek şikayette bulunacaktır. Onlara göre bölgenin açılması, bir ulusal güvenlik sorunudur.
Kentte belirlenecek kurallar da önemlidir. Kentin açılması durumunda bölgede güvenliği sağlayacak asayiş güçlerinin, rumlara karşı tedbirli olması gerekmektedir. Maraş, KKTC yönetiminde kalmalı ve bundan taviz verilmemelidir. KKTC, kentteki mülkiyet haklarını koruyarak yatırımcılara kapıyı açabilir.
Maraş’ın yeniden yapılandırılması için yaklaşık 7-8 milyar dolar paradan bahsediliyor. Bölgenin yeniden inşaası durumunda, turizm sektöründe ciddi derecede gelir elde edilecektir. Otellerin ve dükkanların yeniden açılması aynı zamanda istihdam durumu da yaratacaktır. Fakat turizmden elde edilen gelirinde iki taraf için nasıl paylaşılacağı merak konusu olacaktır. Kentin açılması durumunda izlenecek yol haritası, Maraş’ın eski haline dönmesini sağlayacaktır.
Başbakan Ersin Tatar döneminde, KKTC üzerinde izlenen politikalar, yeni ve farklı bir boyut kazanmıştır. Ersin Tatar’ın Türkiye ile yakınlığı ve bölgedeki stratejik hamleleri, hem KKTC’ye hem de Kıbrıs Türklerine istikrar sağlayacaktır.
(Bu yazı ilk defa platformda 14 Haziran 2020’de yayınlanmıştır.)
Yararlanılan Kaynaklar
-
(GAU) Gau Media: Gazi Mağusa Politik Durum ve Kapalı Maraş
-
https://tr.euronews.com/2019/06/18/kktc-den-bm-karariyla-kapatilan-maras-icin-somut-adim-karari
-
http://www.radikal.com.tr/hayat/kapali-maras-kullerinden-dogar-mi-1056674/
-
http://www.adabasini.com/haber/kapali-maras-bankalarinda-altin-ve-para-avi-1633.html
-
https://listelist.com/kibris-hayalet-sehir-kapali-maras-fotograflar
-
https://www.haber46.com.tr/dunya/kapali-maras-bolgesinin-tamami-osmanlidan-kalan-vakif-topraklari-h51047.html
